خشکی چشم چیست و چه درمانهای دارد؟

خشکی چشم وقتی است که اشک چشم برای روانسازی سطح چشم کافی نباشد. در اینصورت فرد احساس ناراحتی در چشم داشته و در بعضی موارد میتواند منجر با مشکلات بینایی شود.

خشکی چشم بسیار شایع میباشد. اما خوشبختانه فرد کارهای زیادی میتواند انجام دهد تا خشکی چشم را بهبود بخشیده و احساس راحتی در چشمان خود داشته باشد.

فیلم توضیحات و درمانها در مورد خشکی چشم

 

خشکی چشم چه علائم و نشانه هایی دارد؟

علائم در صبح هنگام بیدار شدن از خواب بیشتر هستند  (به علت اینکه ترشح اشک در خواب تقریباً به صفر میرسد). فرد میتواند ترکیبی از علائم زیر را داشته باشد:

• احساس سوزش و خارش در چشم
• احساس جسم خارجی و شن ریزه در چشم
• جمع شدن ترشحات چسبنده در دور چشم
• تاری دید که با پلک زدن بهتر میشود
• قرمزی چشم ناشی از التهاب چشم
• اشک ریزش رفلکسی (چشم خشک میشود و ایجاد احساس سوزش در چشم کرده و برای رهایی از سوزش، بطور رفلکسی اشک ترشح شده و ممکن است فرد بطور متناقض اشک ریزش پیدا کند)
• خستگی چشم
• حساسیت به نور
• عدم تحمل استفاده از لنز تماسی (فرد مدتها از لنز تماسی به راحتی استفاده میکرده است اما اظهار میکند که جدیداً تحملش نسبت به استفاده از لنز تماسی کم شده است که یکی از علل آن میتواند خشکی چشم باشد)

علل خشکی چشم چیست؟

اشک در حالت عادی از غدد اشکی اصلی که در قسمت بالا و زیر پلک فوقانی قرار دارد ترشح میشود. خشکی چشم وقتی ایجاد میشود که:

• غدد اشکی به اندازه کافی جهت مرطوب سازی سطح چشم اشک ترشح نکنند.
• و یا اشک به سرعت از سطح چشم تبخیر شود

هر کسی میتواند به خشکی چشم مبتلا شود. اما خشکی چشم در موارد زیر محتملتر است:

• سن بالاتر از 50 سال
• در خانمها بیشتر از آقایون دیده میشود:
  • در اثر تغییرات هورمونی مثلا در اثر حاملگی خشکی چشم دیده میشود
  • داروهای خوراکی ضد حاملگی یا OCP
  • یائسگی
• استفاده از لنز تماسی
• مصرف کم ویتامین A (که در مواد غذایی مثل هویج، بروکلی، و جگر وجود دارد) و مصرف کم ترکیبات حاوی امگا 3 (که در ماهی، گردو، و روغنهای گیاهی وجود دارد)
• کمبود ویتامین D
• کم خوابی
• بعضی از بیماریها مانند:
  • بیماریهای خودایمنی یا روماتیسمی مانند:
    • آرتریت روماتویید
    • شوگرن
    • لوپوس
    • اسکلرودرمی
    • سارکوئیدوز
  • بیماریهای تیروئید
  • بعد از پیوند مغز استخوان مخصوصاً در صورت عارضه حمله سلولهای پیوندی به بافتهای فرد پیوند شده و یا Graft Versus Host Disease (GVHD)
• داروها (مخصوصاً داروهایی که اثرات آنتی کولینرژیک داشته و مانع ترشح اشک میشوند):
  • آنتی هیستامینها و ضداحتقانها در ترکیبات ضد حساسیت و ضد سرماخوردگی
  • ترکیبات هورمونی یا Hormone Replacement Therapy (HRT)
  • داروهای ضد فشار خون بالا
  • داروهای ضد آکنه مانند راکوتان
  • داروهای اعصاب:
    • ضد افسردگیها
    • آنتی سایکوتیکها یا ضد جنونها
    • داروهای ضد پارکینسون
• از دست رفتن اعصاب سطحی قرنیه:
  • استفاده طولانی مدت از لنزهای تماسی
  • اعمال لیزری اصلاح ضعیفی چشم (فمتولیزیک، لازک یا پی آر کی، اسمایل): اگرچه بعد از این اعمال، خشکی چشم موقتی هست و حداکثر 6 تا 12 ماه بعد از عمل، و ترمیم خودبخودی اعصاب سطحی چشم، خشکی چشم بهبود میابد. چنانچه خشکی چشم بعد از 1 سال از اعمال فوق وجود داشته باشد، علت دیگری برای خشکی چشم به غیر از اعمال فوق عامل آن میباشد.

شدت خشکی چشم معمولاً در فمتولیزیک بیشتر بوده و با شدت کمتر در لازک یا پی آر کی و پس از آن در اسمایل دیده میشود.

• فلج یا درگیری عصب 5 مغزی مثلا در تبخال چشمی یا زونای چشمی
• فلج عصب 7 مغزی در فلج بل (Bell’s palsy) که منجر به باز ماندن ناقص یا کامل چشم میشود.
  

  

• بلفاریت یا التهابات لبه پلک میتواند با درگیر کردن غدد چربی لبه پلک، ترشح چربی اشک را کم کرده و ترکیب اشک بدون لایه چربی سطحی آن منجر به تبخیر سریعتر اشک و خشکی چشم میشود.
• کم پلک زدن میتواند منجر به تبخیر لایه اشکی چشم و خشکی چشم شود. در موارد زیر ممکن است فرد کمتر پلک بزند:
  • هنگام مطالعه
  • هنگام کار با کامپیوتر و موبایل
  • رانندگی
  • بیماری پارکینسون
• باد و دود سیگار و هوای خشک (مخصوصا در فصل سرما که رطوبت هوا کمتر میباشد)
• بعضی محیطهای خشک با رطوبت هوای کم مانند:
  • ارتفاعات کوهستانی
  • صحرا
  • درون هواپیما

برای پیشگیری از خشکی چشم چه کارهایی میتوان کرد؟

• پرهیز از وزش مستقیم باد خشک به چشم مانند کولر گازی یا air condition
• استقاده از دستگاه بخور یا humidifier: در فصل سرما به علت اینکه رطوبت هوا در فصل سرما کمتر است، خشکی چشم شایعتر میباشد.
• استفاده ازعینک: با محافظت از سطح چشم در برابر وزش مستقیم باد و ایجاد محیط نسبتاً مرطوب در پشت عینک باعث کاهش تبخیر اشک از سطح چشم میشود. عینکهای آفتابی در محیط بیرون نیز میتوانند باعث کاهش خشکی چشم شوند.
• استراحت چشمی در کار با وسایل الکترونیک مانند کامپیوتر و موبایل و یا مطالعه بصورت قانون 20-20: هر 20 دقیقه کار چشمی با وسایل فوق و یا مطالعه لازم است فرد به مدت 20 ثانیه به دور نگاه کند.
• پرهیز از دود سیگار
• قرار دادن مانیتور کامپیوتردر سطح پایینتر از چشمها: وقتی مانیتور بالاتر از سطح چشم باشد، پلکها بیشتر باز شده و خشکی چشم تشدید میابد.

درمان خشکی چشم چیست؟

• شستشوی منظم پلکها هر صبح با شامپو بچه یا شامپوهای مخصوص چشمی رقیق شده با آب ولرم به اینصورت که چند قطره شامپو بچه را در آب ولرم رقیق کرده و به کمک یک گوش پاک کن و یا یک تکه پنبه، محل رویش مژه ها را تمیز کرد. این کار باعث کاهش التهاب پلکها و روانسازی ترشح چربی غدد چربی میبومین لبه پلک میگردد. ترشح چربی این غدد با ایجاد لایه چربی سطحی اشک، مانع تبخیر اشک و خشکی چشم میگردد.

• کمپرس گرم چشمها: به کمک حوله گرم شده با اتو هر 6 ساعت و ماساژ پلکها باعث میشود که چربیهای منعقد شده در دهانه غدد چربی میبومین (اختلال غدد چربی میبومین) مایع شده، و ماساژ پلک بالا از بالا به پایین و پلک پایین از پایین به بالا به کمک انگشت، منجر به تسهیل ترشح چربی غدد میبومین میگردد.

• مصرف آب فراوان: کاهش مصرف آب مثلاً هنگام روزه میتواند منجر به تشدید خشکی چشم گردد. بهتر است یک فرد بالغ در شبانه روز حداقل 2/5 لیتر آب استفاده کند.

افرادی که در 6 ماه گذشته تحت اعمال لیزری فمتولیزیک و یا لازک (پی آر کی یا ترانس پی آر کی) قرار گرفته اند، روزه میتواند خشکی چشم را در اینها تشدید کند.

• مصرف داروها و غذاهای حاوی امگا 3
• مصرف ویتامین A و  D در صورت کمبود: در خشکی چشم بهتر است تست سطح خونی این دو ویتامین داده شده و در صورت کمبود آنها، جایگزین شوند.
• استفاده از قطره های اشک مصنوعی

کلاً 2 نوع قطره اشک مصنوعی وجود دارد:

1. 1. در bottle و حاوی نگهدارنده: پس از باز کردن در قطره، تا 1 ماه میتوان از آن استفاده کرد. برای اینکه محتوای آن طی این یک ماه آلوده نشود، به آن مواد نگهدارنده اضافه میکنند. اما ترکیبات مواد نگهدارنده برای سطح چشم از جمله قرنیه مضر میباشد. لذا دفعات بیشتر از هر 6 ساعت 1 بار نمیتوان استفاده کرد. در صورت استفاده بیشتر از 6 ساعت 1 بار، اثرات سوء آن روی قرنیه ممکن است ظاهر شود.
   2. یکبار مصرف یا single dose به علت نداشتن نگهدارنده میتوان به دفعات بیشتر حتی 1 ساعت 1 بار هم استفاده کرد.

بعضی از این قطره ها ادونسد هستند و حاوی ژل در ترکیبات خود بوده و ماندگاری بیشتری در چشم دارند. ژل درون قطره میتواند جبران تمام لایه های اشک را بکند (اشک طبیعی در سطح چشم شامل 3 لایه بوده که از سطح به عمق شامل لایه چربی، لایه آبی، و لایه موسینی میباشد. کمبود هر کدام از لایه های اشک میتواند منجر به خشکی چشم شود). ترکیبات حاوی ژل میتوانند این 3 لایه اشک را ترمیم کنند. لذا در موارد شدیدتر خشکی چشم استفاده میشوند.

• استفاده از ژل های چشمی: در موارد شدید، میتوان از ژلهای چشمی مانند لیپوزیک Liposic یا آیژل eyegel  هر 6 ساعت داخل چشم استفاده کرد.
• قطره سیکلوسپورین cyclosporine 0.05 % (نام تجاری ایرانی بنام Lacrosporine  و نام تجاری خارجی بنام Restasis ) 
• قطره Lifitegrast (با نام تجاری Xiidra) با کاهش التهاب چشم منجر به کاهش خشکی چشم میشوند (در فارماکوپه ایران نیست).
• پماد ویتامین A چشمی و یا پماد ساده چشمی: پمادها با داشتن پایه چربی قویترین راه درمان برای خشکی چشم هستند، اما به علت اینکه بعد از مصرف منجر به تاری دید میشوند لذا بهتر است قبل از خواب شب که فرد نیازی به دید دقیق ندارد استفاده شوند. همچنین در افرادی که دیدشان کم میباشد، در طول روز نیز قابل استفاده هستند.
• قطره سرم اوتولوگ: که در آزمایشگاه پس از سانترفوژ خون فرد بعد از گذشت چند ساعت از انعقاد آن و سپس رقیق سازی آن تهیه میشود.  قطره سرم اوتولوگ حاوی ترکیبات شبیه اشک و فاکتورهای رشد میباشد و بهترین قطره برای خشکی شدید و زخمهای قرنیه طول کشیده میباشد.
• خون خود فرد: مانند سرم اوتولوگ، حاوی فاکتورهای رشد میباشد. فرد با یک سوزن بسیار ظریف، نوک انگشت خود را سوزن زده و خون خارج شده از نوک انگشت را در چشم خود میریزد. این روش اگر چه قوی میباشد اما روش نسبتاً مشکلی برای فرد میباشد.

درمانهای کمکی مکانیکی

از غده اشکی، یکسری ورودی اشک به چشم داریم که پس از ورود و مرطوب سازی سطح چشم، از 2 خروجی در سمت بینی بنام پانکتومهای اشکی، خارج میشود.

• بستن پانکتومها اشکی بصورت موقتی با پانکتوم پلاگ: در موارد شدید و مقاوم به درمان، میتوان خروجی اشک از چشم را توسط وسیله ای بنام پانکتوم پلاگ punctum plug بصورت موقتی مسدود کرد تا اشک ترشح شده توسط غدد اشکی، مدت بیشتری در سطح چشم بماند. مکانیسم دقیقاً مانند بستن سد در مقابل رودخانه میباشد. در ابتدا معمولاً پانکتوم تحتانی بسته میشود و بعد از چند هفته اگر کافی نبود، پانکتوم فوقانی نیز بسته میشود. روش پانکتوم پلاگ موقتی بوده و پلاگها خود به خود پس از چند ماه افتاده، و یا توسط پزشک میتواند در آورده شود.
• بستن پانکتومهای اشکی بصورت دائمی: در صورتیکه خشکی فرد دائمی باشد مانند موارد GVHD ، میتوان پانکتومهای اشکی را در اتاق عمل و یا سرپایی به کمک کوتر cautery سوزانده و برای نتیجه بهتر میتوان در اتاق عمل علاوه بر کوتر مجرای خروجی، بخیه نیز زده شود تا احتمال باز شدن مجدد پانکتوم به حداقل برسد.

گاهاً قبل از بستن دائمی، پزشک برای بررسی میزان اثربخشی این روش، ابتدا بصورت موقتی با پانکتوم پلاگ آنرا میبندد و در صورت موثر بودن این روش، بعد از چند هفته اقدام به بستن دائمی پانکتومها میکند.